[ŚREDNIOWIECZE] 7. Ważne teksty

1. Fragmenty "Boskiej Komedii"
2. Legenda o św. Aleksym
3. Fragmenty "Kwiatków św. Franciszka"
4. "Pieśń o Rolandzie"
5. "Tristan i Izolda"
6. "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią"
7. "Bogurodzica"
8. "Lament Świętokrzyski"

[ŚREDNIOWIECZE] 6. Gatunki literackie

hagiografia - gatunek literacki, na który składają się żywoty świętych, mogą być pisane wierszem lub prozą, przedstawiają koleje życia bohatera, eksponując jego cudowne narodziny, młodość (często grzeszną), moment nawrócenia, cuda za życia i po śmierci, które potwierdzały jego świętość

legenda (łac. legere - czytać, gromadzić; legendus - to, co należy przeczytać) - utwór przeznaczony do głośnej lektury. W średniowieczu czytano głośno (na przykład zakonnikom spożywającym w milczeniu posiłki) umoralniające żywoty świętych, które opisywały cuda przez nich czynione lub doznawane. Z czasem pod określeniem "legenda" zaczęto rozumieć opowieść z zamierzchłej przeszłości nasyconą wątkami cudownymi, fantastyką.

chansons de geste (ze starofrancuskiego "pieśni o czynie", łac. gesta) - poezja epicka, która pojawiła się u początków literatury francuskiej. Mianem tym określamy powstałe między XI a XIIIw. poematy rycerskie, mówiące o przygodach (czynach) historycznych i legendarnych bohaterów. Początkowo funkcjonowały one w przekazach ustnych, ale od ok. XIIw. zaczęto je spisywać; były tworzone przez trubadurów w języku starofrancuskim. Zwykle opiewają akty wojennego heroizmu paladynów - bohaterów z epoki Karola Wielkiego - i ich walki przeciw Maurom i Saracenom. Do tych legend opartych na wydarzeniach historycznych dodany jest element fantastyczności - wsród wrogich rycerzy obok muzułmanów wymienia się olbrzymy, magię i potwory. W miarę, jak gatunek dojrzewał, udział elementów historycznych i batalistycznych malał, a na pierwszy plan wysuwały się elementy fantastyczne.

romans rycerski - utwór o wykwintym stylu, przedstawiający niezwykłe przygody i miłosne przeżycia rycerzy, którzy kochają i cierpią dla wybranej damy serca.

exemplum - średniowieczna forma literacka przywołująca pewne przeszłe zdarzenie o charakterze fikcyjnym lub autentycznym w celu przekonania odbiorców o prawdziwości jakiejś sprawy. Egzempla spisywano w zbiory dla wykorzystania ich przez kaznodziejów dla wzbogacenia kazań. Jednym z bardziej znanych takich zbiorów był Jacques de Vitry. Charakterystyczną cechą tej formy jest alegoryczne przedstawienie omawianej kwestii w ramach narracji przedstawiającej określone wydarzenie, po który następuje moralizatorskie objaśnienie wcześniejszego opowiadania.

moralitet - gatunek dramatyczny o tematyce religijnej, ukształtowany w XIV wieku na północy Europy. Moralitety ukazywały dzieje jednostkowego bohatera, wybierającego pomiędzy dobrem a złem, potępieniem a zbawieniem. Bohater moralitetu - everyman, ważny element utworu - psychomachia, w której o duszę bohatera walczyły personifikacje cnót i występków (np. Dobro, Zło, Zawiść, Wiara, Pycha), zależne od tej walki - zbawienie lub piekło. Przesłanie uniwersalne - brak konkretów, niedokreśloność miejsca, czasu. W Polsce od XVIw. - przedstawiciel: Mikołaj Rej.

[ŚREDNIOWIECZE] 5. Ważne pojęcia

uniwersalizm - powszechność wzorców kulturowych, podobieństwo kultur narodowych.

teocentryzm - przekonanie, że Bóg jest przyczyną sprawczą, ośrodkiem i celem, do którego zmierza wszystko, co istnieje. Nadaje on zatem sens zarówno dziejom świata, jak i życiu pojedynczego człowieka. Wszelkie sprawy materialne i zagadnienia intelektualne, normy i wartości starano się podporządkować Bogu i religii chrześcijańskiej.

średniowieczne dualizmy - rozdarcie człowieka pomiędzy pragnieniami zwykłego ludzkiego szczęścia na Ziemi a tęsknoty za wiecznością i ideałami nieba. Świat dualistyczny jest złożony z przeciwstawnych wartości: dobro-zło, niebo-piekło, zbawienie-potępienie, dusza-ciało. Człowiek musi dokonywać wyboru pomiędzy tymi wartościami, gdyż nie ma drogi pośredniej.

feudalizm - hierarchia - drabina społeczna (relacja senior-wasal)

mistyka/mistycyzm - doświadczenie religijne, polegające na bezpośredniej, czyli niezależnej od rytuałów i obrzędów, relacji człowieka z rzeczywistością poza-materialną, pozazmysłową lub transcendentną (Bogiem); droga duchowa człowieka do osiągnięcia, poprzez wiarę, bezpośredniego spotkania z Bogiem już w życiu doczesnym oraz samo spotkanie z Bogiem, jako zwieńczenie tej drogi, nazywane zjednoczeniem mistycznym. Pod terminem mistyka rozumie się również systematykę, tzn. opis doświadczenia mistycznego i refleksję teologiczną nad nim.

alegoryzm - jedna z zasadniczych tendencji literatury i sztuki średniowiecza, a także baroku, polegająca na posługiwaniu się alegorią jako źródłem wskazującym na głębsze znaczenie zjawisk materialnych. Źródłem alegorii średniowiecznej było pismo święte.

asceza (gr. askesis - ćwiczenie, praktykowanie) - dobrowolne wyrzeczenie się dóbr materialnych i ziemskich przyjemności. Ascetą jest ten, kto trenuje swoje ciało i duszę do zbawienia. Wysiłkowi ascetów do moralnej doskonałości patronowały słowa Chrystusa: "Jeśli ktoś chce pójść za mną, niech zaprze się samego siebie" (Mt 8,34). Środkiem ascezy była często fuga mundi.

fuga mundi - ucieczka od świata, odwrócenie się od niego, na przykład wyjazd w miejsca dalekie lub odludne. Stąd asceci często wiedli życie pustelników.

franciszkanizm - postawa światopoglądowa wyrażająca się ufną miłością do Boga, ludzi i świata przyrody, podjęciem dobrowolnego ubóstwa i głęboką pokorą. Franciszkanizm powraca do źródeł wiary chrześcijańskiej, by z dziecięcą prostotą głosić radość istnienia i naśladować Jezusa. Zbliża się do najuboższych, przejawia się braterstwem z przyrodą, w której dostrzega postać Boga.

ars bene moriendi (łac. sztuka dobrego umierania)- motyw w literaturze i sztuce średniowiecznej, częsty temat ikonograficzny, punkt ciężkości w Ars moriendi leży na przebywaniu umierającego (zwanego moribundem) na łożu śmierci. Otacza je grono znajomych i krewnych. Po duszę zmarłego, przedstawianą jako małego człowieka (homunculus, plastyczne przedstawienie rozdzielenia duszy z ciałem), wydostającego się przez usta zmarłego, przybywają siły dobra i zła (aniołowie i diabli). Rozgrywa się pomiędzy nimi walka, psychomachia. Pomyślne przejście próby oznacza zbawienie, dobra śmierć może odkupić złe życie.

danse macabre - taniec śmierci, literacki i plastyczny motyw, który powstał we Francji w II połowie XIV w. podczas drugiej fali zarazy (dżumy); śmierć ukazana jako gnijący trup kobiety z kosą tańczy z przedstawicielami wszystkich stanów i zawodów. Motyw ten ukazywał demokratyzm śmierci - wobec niej wszyscy byli równi, jednocześnie pozwalał odreagować strach i histerię, budził śmiech.

memento mori (łac. pamiętaj o śmierci) - przypomnienie, że nie można uniknąć śmierci: każdy w końcu umrze i nie można tego zmienić, ponieważ człowiek nie ma na to żadnego wpływu. W sztuce przypomnienie śmierci często zaznaczone jest motywem czaszki ludzkiej, klepsydrą, ściętymi kwiatami, czy wręcz szkieletem ludzkim.

vanitas (łac. marność) - pojęcie oznacza znikomość, bezwartościowość rzeczy i spraw ludzkich. W formule vanitas vanitatum (marność nad marnościami) utarło się jako określenie spraw ludzkich w świecie materialnym i samego świata materialnego. W określeniu tym mieści się przemijalność, nietrwałość i nikła wartość świata doczesnego i jego spraw. Motywy wanitatywne mają mieć wpływ moralizatorski, wskazujący na przemijalność życia i dóbr ziemskich.

deesis (gr. prośba, modlitwa) - przedstawienie idei pośrednictwa, motyw ten służył zmniejszeniu dystansu między ludźmi a Chrystusem i Bogiem Ojcem. Maryja -> Jan Chrzciciel -> Chrystus
=> graficznie (typ bizantyjski) ZNALEŹĆ OBRAZEK!!!!!!!!!!!!

etos rycerski - zespół norm etycznych określających zachowanie rycerza, zwłaszcza epoki średniowiecza. Rycerza obowiązywała zasada bezgranicznej lojalności swojemu suwerenowi, wierność podjętym przysięgom i zobowiązaniom. Winien walczyć "z otwartą przyłbicą", a więc bez uciekania się do podstępu i zdrady, zachowywać szacunek wobec przeciwnika. Rycerz nade wszystko cenił swój honor: ucieczkę z pola walki, a nawet wezwanie pomocy, uważał za poniżające. Śmierć w walce stanowiła dla niego zaszczyt. Zadaniem rycerza była obrona słabszych, uciskanych, także szerzenie chrześcijaństwa. Rozrywką zaś - miłość dworna i udział w turniejach.

pieta - przedstawienie Matki Boskiej ze zmarłym Jezusem, zdjętym z krzyża, na kolanach; pieta - litość; Matka Boska Bolesna - zrozpaczona stara kobieta; cieło Jezusa - brutalny realizm, krew, ślady tortur

archaizmy - formy, które przeciętny użytkownik języka rozpoznaje jako stare.

Podział archaizmów

• archaizmy fonetyczne - np. sławiena>sławiona
• archaizmy leksykalne - ich znaczenie się zmieniło, bądź te słowa nie występują już współcześnie, albo zostały przekształcone
• archaizmy słowotwórcze - np. zrost wyrazów, występowanie słowa w innym rodzaju (np. męskim zamiast żeńskim), wyraz "matka" - kiedyś zdrobnienie, dziś wyraz neutralny
• archaizmy fleksyjne (deklinacyjne - rzeczowniki, koniugacyjne - czasowniki) - inna odmiana, np. forma rozkazująca czasownika "spuścić" - kiedyś: "spuści", dziś: "spuść"
• archaizmy składniowe - inny szyk zdań, np. kiedyś: "Bogiem sławiena", dziś: "przez Boga uwielbiona (sławiona)"

everyman (z ang. każdy człowiek) - określenie bohatera średniowiecznych moralitetów, na którego miejscu mógł się postawić każdy widz - był to bohater o uniwersalnych cechach. Stawiany był wobec upersonifikowanych alegorii dobra i zła, które walczyły o jego duszę. Źródło określenia: angielski XV-wieczny moralitet "The Somonyng of Everyman" [somonyng - summoning = przywoływanie]
Bohater tego typu występował w książkach:
- "Proces" Franza Kafki -> Józef K.
- "Kartoteka" Tadeusza Różowicza - bezimienny Bohater
- "Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego - Cezary Baryka

pasja (łac. passio - cierpienie, męka) - w religii chrześcijańskiej fragmenty Ewangelii opowiadające o męce Pańskiej - ostatnich 12 godzinach życia Jezusa Chrystusa, od pojmania w Ogrójcu w nocy z czwartku na piątek 7 kwietnia 33 roku do śmierci na krzyżu na wzgórzu zwanym Golgota. W średniowieczu powstawały liczne dzieła związane z pasją (pasja - kanon muzyki lirycznej; teksty; rzeźby, np. Pieta).


heroizacja – sposób ujęcia postaci bohatera tak, aby ukazać jego bohaterstwo

idealizacja – sposób ujęcia postaci literackiej tak, aby pokazać ją jako ideał

[ŚREDNIOWIECZE] 4. Filozofia

św. Augustyn

Z początku wyznawca manicheizmu – teoria głosząca, że istnieją dwie substancje: zło i dobro. Później patrystyki – filozofii greckiej przyswojonej na potrzeby religii chrześcijańskiej. Zajmował się zagadnieniem „unde malum?” – skąd zło?. Wg niego zło to brak dobra; Bóg stworzył świat dobrym, a ludzi istotami wolnymi, mogą więc oni wznosić się do nieba lub upadać.

św. Tomasz

Podał 5 powodów na istnienie Boga. Twierdzi, że rozum nie przeczy wierze religijnej, ale ją uzupełnia. Uważa, że ciało ludzkie nie jest wcale niższe rangą od duszy, bo to dzięki niemu dusza poznaje świat. Do dziś istnieje neotomizm – szkoła, której był mistrzem i inspiratorem.

scholastyka

Najważniejszy nurt filozofii średniowiecznej. Myślenie spekulatywne (oderwane od rzeczywistości), metafizyczne, związane z teologią. Polega na komentowaniu i interpretowaniu Pisma Świętego i pism filozofów np. Arystotelesa. Przedstawicielem był m. in. Św. Anzelm, który stwierdził że dowodem na istnienie Boga jest fakt, że pojęcie Boga jest „większe” od ludzkiej myśli, Bóg musi więc istnieć poza nią.

[ŚREDNIOWIECZE] 3. Sztuka gotycka

Rozkwit gotyku przypada na schyłek średniowiecza – XIV/XV w.

1) ARCHITEKTURA

Cechy charakterystyczne architektury:
- ostrołuk wieńczy okna
- materiałem budulcowym kamień
- budowle wysokie, smukłe
- ściany wzmacniane przyporami
- wewnątrz zazwyczaj 12 filarów z łukami, które łączą się ze sobą na krzyż > sklepienie krzyżowo-żebrowe
- strzeliste wieże, strome dachy – symbol wzlotu duszy do Boga
- katedra widziana z oddali ma przypominać ręce złożone do modlitwy
- mocno przeszklone okna, dużo witraży (światło – symbol Boga)
- rozeta – okno w ścianie przy ołtarzu

2) RZEŹBA I MALARSTWO

Cechy charakterystyczne rzeźby:
- realizm
- postaci przedstawiane w ruchu
- efekt trójwymiarowości
- częsty motyw to Madonna

Cechy charakterystyczne malarstwa:
- nadawanie cech indywidualnych postaciom
- próby oddawania perspektywy
- elementy pejzażu
- postaci smuklejsze i wyższe niż ówcześni ludzie
- bogata symbolika – ukryte sensy; znaczenie kolorów, proporcji, rozmiarów itp.
- charakter parenetyczny

Typy przedstawień Maryi:
- pieta (Maryja trzymająca w ramionach lub na kolanach martwego Jezusa)
- deesis (Chrystus w centrum, po bokach modlący się św. Jan Chrzciciel i Matka Boska)
- Theotokos (Matka Boska przedstawiona frontalnie, trzymająca przed sobą Jezusa)
- Hodegetria (Maryja Przewodniczka; robi krok do przodu, jest w ruchu, trzyma na ramieniu małego Jezusa)

- Stabat Mater Dolorosa (Stała Matka Bolejąca - Matka Boska cierpiąca po ukrzyżowaniu Chrystusa)

- Bogurodzica

[ŚREDNIOWIECZE] 2. Sztuka romańska

Na ziemiach dzisiejszej południowej Francji sztuka romańska rozwija się od X – XII w., w Polsce od XII – XIII w.

1) ARCHITEKTURA

Cechy charakterystyczne architektury:
- addycyjność brył – geometryczne bryły (prostopadłościany, walce, półwalce), zestawione ze sobą z wyraźnym wyróżnieniem każdej z nich. Każda z nich ma też osobny dach.
- separatyzm wnętrz – poszczególne części przestrzeni mieszczące się w widocznych od zewnątrz osobnych bryłach są wyraźnie oddzielone od siebie różnicami wysokości, łukami, rzędami kolumn

Budowano: kościoły katedry, kolegiaty, opactwa z wielkich, kamiennych bloków, na planie krzyża łacińskiego wzdłuż osi wschód – zachód (nawa z ołtarzem skierowana na wschód bo to kierunek grobu Chrystusa).

Symbolika budowli romańskich:
- krzyż – święty symbol
- brama, portal – przejście ze sfery profanum do sacrum
- kamień  - jako materiał budulcowy jest twardy, niezniszczalny
- kwadratowe bloki z których tworzono budowle – symbol kwadratu cnót

Zabytki sztuki romańskiej we Francji:
- kościół Notre Dame d’Huriel
- opactwo w Cerisy-la-Forêt
- kościół Saint-Pierre
- kościół opacki w Murbach
- Saint-Léon-sur-Vérère
- Saint-Martin-du-Canigon

2) RZEŹBA I MALARSTWO

Cechy charakterystyczne rzeźby:
- schematyzacja
- idealizacja
- dydaktyzm
- najczęściej przedstawiano Jezusa, Matkę Boską, świętych
- postaci mają niewłaściwe proporcje, są pełne powagi i majestatu
- zdobiono nią kolumny, portale, sklepienia
- materiałem kamień, drewno, brąz

Cechy charakterystyczne malarstwa:
-  przedstawianie świata niematerialnego – piekła, nieba, aniołów, demonów itp.
- nierealistyczne
- w zależności od ważności przedstawiano postacie mniejsze lub większe
- święci mają zawsze swoje atrybuty

[ŚREDNIOWIECZE] 1. Informacje ogólne

1. DATY GRANICZNE
Od 476 r. n. e. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego do 1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.
Trwa dziesięć wieków w Europie zachodniej, w Polsce tylko pięćset lat.

2. WZORCE PARENETYCZNE

a) asceta – dobrowolnie wyrzekł się dóbr materialnych i ziemskich przyjemności w drodze do zbawienia
b) święty – umacnianie wiary do tego stopnia, że osoba może zostać uznana świętą
c) rycerz – walka w obronie wiary

Wzorce te powstały po to, aby propagować postawy godne naśladowania.

3. WIZERUNKI ŚMIERCI

• danse macabre
• śmierć jako rozkładające się zwłoki kobiece (naturalizm; kobieta – bo Ewa, pierwsza grzesznica)
• śmierć jako szkielet ludzki
• dusza z ciała uleciała
• szkielet z kosą
• pasja
• ars bene moriendi

4. WIZJE ESCHATOLOGICZNE
- Roland - zstępują aniołowie i niosą jego duszę do nieba
- Dante - "Boska Komedia"
 + autor Eneidy - Wergiliusz - przewodnik po piekle i czyśćcu
 + Beatrycze - przewodniczka po Niebie

Jak napisać wypracowanie maturalne?

1. Wnikliwa analiza tematu
- podkreśl osobno każdy z aspektów, który trzeba uwzględnić w rozwinięciu
- napisz wstępny plan pracy

2. Praca z tekstem
- dokładnie przeczytaj tekst (wstępne rozpoznanie)
- przeczytaj tekst po raz drugi
* zaznaczaj fragmenty odnoszące się bezpośrednio do tematu
* notuj - słowa klucze i gotowe, sformułowane myśli
* wybierz, co może się nadać do zacytowania (oznacz to)

3. Redagowanie pracy - złote zasady
- odpowiednie proporcje poszczególnych akapitów (krótki wstęp, obszerne rozwinięcie, nieco dłuższe od wstępu podsumowanie, zawierające jak najwięcej adekwatnych do tematu wniosków)
- czytelny podział akapitowy

analiza = o co chodzi w utworze
interpretacja = "rozpracowanie" środków stylistycznych (nazwy + znaczenie) z przykładami)

WSTĘP
(gdy mamy do czynienia z utworem prozatorskim)
- umiejscowienie fragmentu w całości utworu
- ogólne nakreślenie problematyki utworu lub/i fragmentu
- narrator - czy występuje, kim jest
- krótkie przedstawienie bohaterów

(gdy mamy do czynienia z utworem poetyckim)
- określić podmior mówiący
- określić sytuację liryczną
- określić adresata lirycznego

ROZWINIĘCIE
- wnioski z analizy tematu
- selekcja - przywołać tylko treści związane z tematem

ZAKOŃCZENIE
- wnioski DO TEMATU (jeszcze raz spójrz na temat i podkreślone w nim słowa kluczowe, aby nie rozminąć się z celem)

4. Poprawa pracy (ort, int, pwt, jęz); powinna mieć min. 250 słów.

! Na maturze możesz korzystać ze:
- słownika ortograficznego
- słownika poprawnej polszczyzny

Ćwicząc, używaj powyższych słowników, jeżeli potrzebujesz.

[Biblia] 7. Ważne teksty

1. Historia Abrahama
2. Historia Hioba
3. Wybrane psalmy
4. Przypowieść o robotnikach w winnicy
5. Powrót syna marnotrawnego
6. Fragmenty Apokalipsy
7. "Quo Vadis" H. Sienkiewicz
8. fragmeny Księgi Koheleta
9. "Mistrz i Małgorzata" M. Bułhakow

[Biblia] 6. Gatunki literackie

lamentacja - wypowiedź wyrażająca cierpienie podmiotu, związane z przeżywanym przezeń nieszczęściem, a także skargę na los, który przynosi utrapienie, a na który człowiek nie ma wpływu

poemat religijny - obszerny utwór poetycki o tematyce religijnej, tradycyjnie wierszowany, choć od XIX/XXw. także prozatorski

psalm - gatunek poezji lirycznej o tematyce religijnej, pełni funkcję modlitwy poetyckiej. Psalmista kieruje swą wypowiedź do Boga. Podstawową zasadą organizującą psalmy jest paralelizm składniowy, daje efekt wyrazistej rytmizacji. Bogate obrazowanie, symbolika, gama uczuć (poza rozpaczą).

przypowieść (parabola) (gr. zestawienie obok siebie) - narracja fikcyjna oparta na zasadzie prawdopodobieństwa. Dwa poziomy znaczeń: pierwszy, wzięty z życia codziennego oraz drugi, symboliczny. Znaczenie dosłowne i symboliczne łączy zasada analogii, odpowiedniości.

apokalipsa - utwór opisujący czasy ostateczne w sposób symboliczny; opisy zagłady i kosmicznej katastrofy mają sens optymistyczny - zapowiadają zbawienie i odkupienie wiernych. Specyficzne obrazowanie: dynamiczne, barwne (ostre, kontrastowe kolory), pełne metaforyki i przedstawień potwornych stworzeń.

[Biblia] 5. Ważne pojęcia

kultura śródziemnomorska - fundamentem jej są cywilizacje Żydów (Izrael), Greków (Półwysep Bałkański), Rzymian (Półwysep Apeniński); źródła kultury śródziemnomorskiej: Biblia, filozofia i sztuka antycznej Grecji oraz Rzymu. Kultury grecko-rzymska i judaistyczna zainspirowały nowe cywilizacje. Obecnie kultura śródziemnomorska dominuje w Europie, obu Amerykach, Australii i północnej Azji.

stylizacja biblijna - zabieg polegający na nadawaniu wypowiedzi cech stylu Biblii.

werset - podstawowa jednostka znacząca w Biblii, jest nią zdanie, albo jego wyraźnie wyodrębniona część.

naród wybrany - w Biblii hebrajskiej jest nim lud Izraela, który upodobał sobie Bóg, Przesłanie Nowego Testamentu głosi, że każdy, kto wierzy w Jezusa należy od narodu wybranego.

monoteizm - wiara w jednego Boga, pogląd religijny uznający istnienie tylko jednego bóstwa.

holocaust = szoach = całopalenie - ofiara składana bóstwu, całkowicie trawiona przez ogień.

parafraza - swobodny przekład utworu, przeróbka zmieniająca lub

rozwijająca treści pierwowzoru, a także świadome i wyraziste

naśladowanie innego utworu, pozwalające rozpoznać pierwowzór

pastisz - naśladowanie stylu lub świata przedstawionego innego utworu

apokryf - tekst niekanoniczny, nienależący do ustalonego zbioru ksiąg biblijnych

vanitas (łac. marność) - pojęcie oznaczające znikomość, bezwartościowość rzeczy i spraw ludzkich. W formule vanitas vanitatum (marność nad marnościami) utarło się jako określenie spraw ludzkich w świecie materialnym i samego świata materialnego. W określeniu tym mieści się przemijalność, nietrwałość i nikła wartość świata doczesnego i jego spraw.

sacrum - rzeczywistość spraw boskich, dostępna ludziom nie w pełni, jakby z oddali; to co święte, nietykalne i nieprzekraczalne dla człowieka profanum - obszar zwykłych, codziennych doświadczeń człowieka, rzeczywistość dostępna fizycznie

psałterz - "księga pieśni", zbiór psalmów

ewangelia - dobra nowina, dobra wiadomość; głoszona przez Jezusa zapowiedź nadejścia królestwa Bożego (NT); dobra nowina o nauczaniu, działaniu i zmartwychwstanoiu Jezusa; gatunek literacji: opowiadania o życiu i nauce Jezusa

symbol - przedmiot materialny obdarzony w tekście kultury ukrytymi znaczeniami, które wskazują na niematerialne, zwykle trudne do uchwycenia sensy. Struktura symbolu jest conajmniej dwupoziomowa: przedstawiona rzecz nie traci swych cech realnych i jednocześnie odnosi się do sensów głębszych, wykraczających poza rzeczywistość. Symbol ma wiele znaczeń, zależą one od kontekstu, w jakim jest umieszczony; charakteryzuje go zamierzona zagadkowość.

amor profanus - miłość cielesna, seks

amor caritas - miłość do bliźniego, bezinteresowna

archetypy - indywidualne postaci obrazujące ogólne typy ludzkie i wzorce zachowań (np. Hiob = archetyp cierpienia, Maryja = archetyp matki)

[Biblia] 4. Symbolika biblijna

1) MIEJSCA I ZDARZENIA

Góra - symbolizuje to, co wzniosłe, i co wiąże się ze sferą sacrum. Wiele ważnych wydarzeń biblijnych miało miejsce w górach. Na górze Synaj (utożsamianej z górą Horeo) Bóg powołał Mojżesza, na jej szczycie dał mu tablice z Dziesięciorgiem Przykazań, a na górze Syjon w Jerozolimie król Salomon zbudował wspaniałą świątynię. Jezus rozpoczął swą nauczycielską działalność "Kazaniem na Górze", na Górze Oliwnej zaczęła się jego męka, której kresem było ukrzyżowanie na wzgórzu Golgota (zwanym też Kalwarią).

Droga - w Starym i Nowym Testamencie symbolizuje ludzkie życie, postępowanie. Jest ono odkryte przez Bogiem: "Czyż nie widzi on dróg moich, a kroków moich nie rachuje?", pyta Hiob (Hi 31,4); droga - życie ma zmierzać ku kresowi, posiadać ostateczny sens. Poszukują go wszyscy ludzie, od czasu wygnania z raju Adama i Ewy - skazani są na wędrówkę - topos homo viator (człowiek wędrowiec)
- Jezus: "Ja jestem drogą, prawdą i życiem." => Życie ludzkie = pielgrzymka ku zbawieniu
- interpretacja laicka - homo viator = człowiek aktywny, poszukujący sensu w życiu

Pustynia - jako ziemia jałowa i bezludna oznacza miejsce próby. Doświadczali jej przez 40 lat Żydzi dążący do Ziemi Obiecanej. Pobyt na pustyni symbolizuje jednocześnie czas przygotowania: tam udał się św. Jan Chrzciciel przed rozpoczęciem misji proroka, na pustyni Jezus był kuszony przez szatana.

Potop - wielka powódź jest symbolem klęski ludzkości. Bóg zsyła potop jako karę za nieprawość i zło, zostawia jednak przy życiu sprawiedliwego Noego (Rdz 6-9). Dzięki jego arce na ziemi znów odrodzi się życie.

Tęcza - symbol ponownego przymierza między Bogiem a ludźmi: " Łuk mój kładę na obłoki, aby był znakiem przymierza między Mną a ziemią" (Rdz 9, 13-17)

2) ZWIERZĘTA

Gołąb z gałązką oliwną w dziobie - znak pokoju, symbol Ducha Świętego

Wróbel - rzecz małej wagi, o którą Bóg także się troszczy; pokora, skromność

Ryba - pierwszy symbol chrześcijan

Owca (baranek) - łagodność, cierpliwość, życie stadne, jagnię = zwierzę ofiarne, naród wybrany, Jezus

Wąż - zło, fałsz (wąż-smok w Apokalipsie = szatan)

3) LICZBY

Trójka - Boża doskonałość (np. Trójca Święta)

Czwórka - doskonałość ziemska (np. cztery strony świata, cztery wiatry), cztery rzeki wypływające z rajskiego ogrodu to, wg interpretacji chrześcijańskiej, zapowiedź czterech ewangelii kanonicznych

Siódemka - liczba pełni, suma Bożej i ziemskiej doskonałości (3+4)

Dwanaście - pełnia (dwanaście pokoleń Izraela, dwunastu apostołów, dwanaście miesięcy w roku, dwanaście godzin w dniu), iloczyn liczb 3 i 4

4) BARWY

Biel - kolor światła, a więc czystość świętość, radość

Czerwień - miłość, krwawa ofiara

Czerwień o purpurowym odcieniu - godność królewska

Złoto - to, co związane z niebem, pierwiastkiem sacrum

Żółty (tania imitacja złota) - zdrada, fałsz (w żółtych szatach przedstawiano zwykle Judasza)

[Biblia] 3. Słynne księgi Starego Testamentu

1) Księga Wyjścia (Wj) - opowiada o wyjściu Izraelitów z niewoli egipskiej. Opuszczenie Egiptu poprzedziło dziesięć plag (wśród nich "ciemności egipskie"). W czterdziestoletniej wędróce do Ziemi Obiecanej - kraju Kanaan - przewodził Izraelitom Mojżesz; na Górze Synaj pokazał swojemu krajowi Dekalog - Dziesięcioro Przykazań.

2) Księga Rut (Rt) - nowela biblijna. Jej bohaterką jest kobieta przedkładająca obowiązek wierności rodzinie, szacunek do matki swojego męża nad związek z własnym narodem. W nagrodę za dobroć dla starej i biednej teściowej Bóg uczynił Rut babką słynnego króla Dawida.

3) Księga Przysłów (Prz) - jej autorstwo przypisywano niegdyś królowi Salomonowi. Zawarte w niej przysłowia uczą mądrości w sposób przystępny i obrazowy (znajdziemy tu np. odwołania do pracowitości mrówek). Księgę kończy "Poemat o dzielnej niewieście", kreujący ideał ówczesnej kobiety.

4) Księga Jeremiasza (Jr) - jest księgą prorocką i zawiera lamentacje (od imienia proroka zwane jeremiadami), w których Jeremiasz przepowiada rychły upadek Izraela i niewolę babilońską narodu wybranego (VIw.p.n.e.) W trenach prorok opłakuje klęskę Żydów, ich ucisk w niewoli, cierpienie Jerozolimy - przyrównywanej do wdowy.

5) Księga Daniela (Dn) - mówi o czasie niewoli babilońskiej i zawiera słynne opowieści o kolosie na glinianych nogach, wróżebnej wizji króla Baltazara, proroku Danielu w jaskini lwów. Barwna jest opowieść o cnotliwej Zuzannie, która niesprawiedliwie została oskarżona przez starców o zdradę małżeńską i niespodziewanie uratowana przez proroka. Do tej księgi odwołuje się także mesjanizm chrześcijański - przekonanie, że Jezus wypełnił zapisane tam proroctwo, które ma zbawić ludzkość.

6) Księga Jonasza (Jon) - nowela biblijna o niepokornym proroku, który opiera się Bożemu posłannictwu. Bardzo plastycznie przekazana opowieść (m.in. motyw połknięcia Jonasza przez "wielką rybę") ukazuje Boga, przed którym nie można uciec i który troszczy się również o pogan.

[Biblia] 2. Biblizmy - frazeologizmy biblijne

wiek matuzalemowy - bardzo sędziwy wiek. Matuzalem, dziadek Noego, dożył wg Biblii 969 lat.

wieża Babel - zamęt, chaos, wielojęzyczne (wielokulturowe) zbiorowisko ludzi; frazeologizm wywodzi się z legendy o budowniczych, którzy konstruowali wieżę, mającą dosięgnąć nieba; Bóg zaś "pomieszał im języki", by nie mogli się porozumieć i dokończyć budowy.

zmienić się w słup soli - skamienieć, znieruchomieć (przede wszystkim ze zgrozy lub zdumienia). Żona Lota, wyprowadzana przez męża ze skazanej przez Boga na zagładę Sodomy, wbrew zakazowi "obejrzała się i stała się słupem soli".

ciemności egipskie - nieprzeniknione, gęste ciemności, jedna z plag, którymi Bóg ukarał Egipt.

hiobowe wieści - wiadomości o klęskach. Hiob usłyszał od posłańców wieści o utracie bogactw i śmierci dzieci.

kolos na glinianych nogach - potęga oparta na kruchych podstawach, iluzoryczna moc; frazeologizm wywodzi się z proroczego snu króla Babilonu Nabuchodonozora, wizję tę interpretował prorok Daniel.

iść do jaskini lwa - narażać się na pewne niebezpieczeństwo. Na skutek intrygi prorok Daniel został wtrącony do jamy, w której żyły lwy, wyszedł stamtąd nietknięty.

nikt nie jest prorokiem we własnym kraju - najtrudniej zdobyć uznanie u swoich. Jezus został zlekceważony przez słuchaczy, gdy zaczął nauczać w synagodze w Nazarecie, w rodzinnej Galilei

poznać po owocach - miarą wartości czynów są ich efekty. Frazeologizm pochodzi z przypowieści Jezusa o ubogiej wdowie, która wrzuciła do skarbony wszystkie swoje pieniądze

[Biblia] 1. Informacje ogólne

• budowa:

Stary Testament + Nowy Testament

• czas powstania:

VI lub Vw. p.n.e. - I w.n.e. (powstawała przez ponad 600 lat)

• języki:

ST => w większości j. hebrajski (+7 ksiąg po grecku, fragmenty po aramejsku)
NT => j. grecki

• sławne tłumaczenia

- Septuaginta (przekład z hebrajskiego na grecki)
- Wulgata (na łacinę) [ST+NT]; św. Hieronim, przełom IV/Vw.
- przekład na staro-cerkiewno-słowiański; Cyryl i Metody; IXw.
- Biblia Jakuba Wujka; 1599
- Biblia Tysiąclecia

• przekłady poetyckie:

- mnich Cedmon (VIIw.) => angielski
- Czesław Miłosz => polski
- Psałterz floriański (XVw.), wcześniejszy - Psałterz św. Kingi

Witajcie!

Drodzy licealiści oraz uczniowie techników! Oto strona, która powstała z myślą o Waszym sukcesie na egzaminie maturalnym. Zapewne większość z Was będzie zdawać maturę w maju 2013, inni być może trafią tutaj przygotowując się na powtórki do sprawdzianów, bądź zwykłe lekcje polskiego. Niezależnie, który z tych powodów Was tutaj przywiódł, jesteście we właściwym miejscu. Znajdziecie tutaj w miarę kompletną, przygotowaną przeze mnie powtórkę ze wszystkich epok literackich, moje notatki z lekcji polskiego, porady dotyczące pisania wypracowań oraz przyswajania wiedzy.

Jestem zadowoloną ze swojego wyniku absolwentką liceum, która do matury rozszerzonej z polskiego zaczęła się przygotowywać praktycznie podczas ostatniego roku nauki. Jeśli, tak jak ja, nie chodziliście do klasy, w której realizowano rozszerzony program z języka polskiego i nie przygotowywaliście się wcześniej do rozszerzenia, a teraz zdaliście sobie sprawę, że jest ono Wam potrzebne na studia, nie wahajcie się, próbujcie! Nie macie nic do stracenia, a wiele do zyskania. Żaden z egzaminów rozszerzonych nie wpłynie na zdanie bądź niezdanie przez Was matury. Przygotowanie wcale nie jest żmudnym i długim procesem, wystarczy mieć trochę samozaparcia i przyjazną polonistkę, która zechce sprawdzać nasze wypracowania. :) Całą resztą można się zająć w domu, ale o tym potem...

Niezależnie od tego, czy zdajecie tylko podstawę, czy także rozszerzenie, na pewno warto trochę się rozejrzeć po mojej stronie.

Na koniec zdradzę Wam swoje wyniki - może "nie urywają rączek", gdyż miałam z podstawy 84%, a z rozszerzenia 88%, ale sądzę, że niektórym mogę posłużyć radą i pomocą!

Miłej nauki i wielu sukcesów!