[ŚREDNIOWIECZE] 6. Gatunki literackie

hagiografia - gatunek literacki, na który składają się żywoty świętych, mogą być pisane wierszem lub prozą, przedstawiają koleje życia bohatera, eksponując jego cudowne narodziny, młodość (często grzeszną), moment nawrócenia, cuda za życia i po śmierci, które potwierdzały jego świętość

legenda (łac. legere - czytać, gromadzić; legendus - to, co należy przeczytać) - utwór przeznaczony do głośnej lektury. W średniowieczu czytano głośno (na przykład zakonnikom spożywającym w milczeniu posiłki) umoralniające żywoty świętych, które opisywały cuda przez nich czynione lub doznawane. Z czasem pod określeniem "legenda" zaczęto rozumieć opowieść z zamierzchłej przeszłości nasyconą wątkami cudownymi, fantastyką.

chansons de geste (ze starofrancuskiego "pieśni o czynie", łac. gesta) - poezja epicka, która pojawiła się u początków literatury francuskiej. Mianem tym określamy powstałe między XI a XIIIw. poematy rycerskie, mówiące o przygodach (czynach) historycznych i legendarnych bohaterów. Początkowo funkcjonowały one w przekazach ustnych, ale od ok. XIIw. zaczęto je spisywać; były tworzone przez trubadurów w języku starofrancuskim. Zwykle opiewają akty wojennego heroizmu paladynów - bohaterów z epoki Karola Wielkiego - i ich walki przeciw Maurom i Saracenom. Do tych legend opartych na wydarzeniach historycznych dodany jest element fantastyczności - wsród wrogich rycerzy obok muzułmanów wymienia się olbrzymy, magię i potwory. W miarę, jak gatunek dojrzewał, udział elementów historycznych i batalistycznych malał, a na pierwszy plan wysuwały się elementy fantastyczne.

romans rycerski - utwór o wykwintym stylu, przedstawiający niezwykłe przygody i miłosne przeżycia rycerzy, którzy kochają i cierpią dla wybranej damy serca.

exemplum - średniowieczna forma literacka przywołująca pewne przeszłe zdarzenie o charakterze fikcyjnym lub autentycznym w celu przekonania odbiorców o prawdziwości jakiejś sprawy. Egzempla spisywano w zbiory dla wykorzystania ich przez kaznodziejów dla wzbogacenia kazań. Jednym z bardziej znanych takich zbiorów był Jacques de Vitry. Charakterystyczną cechą tej formy jest alegoryczne przedstawienie omawianej kwestii w ramach narracji przedstawiającej określone wydarzenie, po który następuje moralizatorskie objaśnienie wcześniejszego opowiadania.

moralitet - gatunek dramatyczny o tematyce religijnej, ukształtowany w XIV wieku na północy Europy. Moralitety ukazywały dzieje jednostkowego bohatera, wybierającego pomiędzy dobrem a złem, potępieniem a zbawieniem. Bohater moralitetu - everyman, ważny element utworu - psychomachia, w której o duszę bohatera walczyły personifikacje cnót i występków (np. Dobro, Zło, Zawiść, Wiara, Pycha), zależne od tej walki - zbawienie lub piekło. Przesłanie uniwersalne - brak konkretów, niedokreśloność miejsca, czasu. W Polsce od XVIw. - przedstawiciel: Mikołaj Rej.